1 Star2 Stars3 Stars4 Stars5 Stars (No Ratings Yet)
Загрузка...
56 views

Россия суруйааччыларын уонна суруналыыстарын Союзтарын чилиэнэ, СР культуратын үтүөлээх үлэһитэ, ССРС бэчээтин туйгуна, Таатта уонна Муома улуустарын бочуоттаах олохтооҕо ТАРАБУКИН ВАСИЛИЙ АРХИПОВИЧ төрөөбүтэ 90 сыла

Автор: | 24 октября, 2024

Тарабукин Василий Архипович  оҕо суруйааччыта, прозаик, тылбаасчыт, Саха Республикатын культуратын үтүөлээх үлэһитэ, ССРС бэчээтин туйгуна, Таатта уонна Муома улуустарын бочуоттаах олохтооҕо, Россия суруйааччыларын уонна суруналыыстарын чилиэнэ быйыл төрөөбүтэ 90 сыла.

Кини 1934 сыллаахха сэтинньи 10 күнүгэр Таатта улууһун иккис Байаҕантай нэһилиэгэр “Кыһыл Сыһыы” колхозтаахтарыгар Тарабукин Архип Николаевич, Марфа Ивановна дьиэ кэргэнигэр төрөөбүт. Ийэтэ уонтан тахсата оҕоломмутуттан үһүө буолан хаалбыттар. Төрөппүттэрэ иккиэн үөрэҕэ суох, колхоз үлэтиттэн ордубат эбиттэр. Аҕата Архип Николаевич хара үлэһит, илии баттыырыгар ТАН диир эбит, ийэтэ үйэтин тухары ыанньыксыт, илии баттыырыгар былыргыы букванан Марра диир. Улаха убайа Бүөтүр  Уолба оскуолатын сэттис кылааһын бүтэрэн, колхоза кладовщиктаабыт. Онтон сэриигэ 1943 сыллаахха ыҥырыллан баран 1944 сыллаахха Ленинград аттыгар атаакаҕа киирэн иһэн, буулдьаҕа табыллан охтубут.

Иккис убайа Николай Архипович колхозка хас да сыл үлэлээн баран Пединиститутка үөрэнэн учуутал идэтин ылан үлэлии сылдьан сүрэҕинэн ыалдьан эрдэ 1970 с. өлбүт.

Василий Архипович 1952 сыллаахха Уус-Таатта орто оскуолатыгар 7 кылааһы бүтэрэн онтон Ытык-Күөл орто оскуолатын 10 кылааһын бүтэрэн баран икки сыл Калинин аатынан колхозка комсомольскай тэрилтэ секретарьынан, ааҕар балаҕан сэбиэдиссэйинэн үлэлээбит.

1957 с. Саха государтсвеннай университетын саха тылын отделениетыгар туттарсан үөрэнэ киирэр. 1963 сыллаахха университеты бүтэрэн саха тылын уонна литературатын идэтин баһылыыр уонна Муомма улууһун Чыыстай оскуолатыгар учууталынан, комсомольскай тэрилтэ секретарьынан 2 сыл үлэлиир.

1965 сыллаахха дойдутугар Ууст-Тааттаҕа кэлэн учууталлыы сырыттаҕына райком бюротун уурааҕынан Тааттаҕа Коммунист хаһыакка бастаан корреспонденынан онтон сэбиэдиссэйинэн үлэлээбит. Ол кэмнэргэ Тааттатааҕы депутаттар сэбиэттэригэр талыллан депутаттаабыт, онтон председатели солбуйааччынан ананан үлэлээбит.

1969 с. Саха сирин кинигэтин издательствотугар редакторунан киирэн 1994 с. диэри үлэлээбит.

1996-2004 сылларга Чолбон сурунаалга проза отделыгар редакторунан пенсияҕа тахсыар дылы үлэлээбит.

Онон оройуон хаһыатыгар үлэлээбитин аахтахха барыта 40 сыл редакторынан үлэлээбит үтүөлээх.

Бастакы кинигэтин хайдах суруйбутун туһунан суруйааччы маннык ахтара: «Биирдэ издательство кылаабынай редактора ыҥыран ылан: “Бэйэн суруйуулааххын дуо? Көрдөр”, — диэбитэ. Ону кэпсээннэрбин аҕалан көрдөрбүппүн, туспа кинигэнэн тахсыан сөп эбит диэн түмүктээбитэ. Дьэ итинник бастакы оҕолорго аналлаах  кинигэм «Тиргэлээх көҕөн» 1976 с. торумнаммыта.”

Итинтэн салгыы оҕо суруйааччытын быһыытынан «Оппоос мүччүргэннээх сырыылара” 1980 с., “Чубарый” 1982., “Үүнүүлээх ходуһаҕа” 1984 с., “Маныыһыт уонна эһэ” 1989 с., “Доҕордоһуу бэлэҕэ” 1992 с., “Тустаахха соһумар суол” 1994 с, “Төрөөбүт буор сылааһа” 1994 с., “Айылҕа дьиктилэрэ” 2001с. кинигэлэри таһаартарбыта.

Маны сэргэ сэрии кэмин кырдьыктаахтык кэпсиир  «Төлкө түстэниитэ” 2004 с., “Ытыллыбыт сурук” 2009 с., уонна кэпсээннэрин, сэһэннэрин хомуурунньуга “Олох угуйар суһума” 2013 с. тахсыбыттара.

Василий Тарабукин уус-уран тылбааска эмиэ балачча үлэлэрдээх. Олортон Сергей Смирнов “Майор хорсун быһыыта”, Улуро Адо “Юко кэпсээннэрэ”, монгол суруйааччыта Джоодорж “Тиэтэллээх биллэрии” кинигэлэрин бэлиэтиэххэ сөп.

Василий Архипович үгүс сыллар усталарыгар эдэрдэр айымньылара күн сирин көрөллөрүгэр улахан үтүөлээх киһи: эдэр суруйааччылар хомуурунньуктарын хомуйан оҥорооччу уонна рекдакциялааччы быһыытынан биллэр.

Суруйааччы анаан-минээн үүннэрбит дьонугар Анна Варламова – Айысхаана, Татьяна Находкина, Мария Федотова – Нулгынэт, Ириада Попова киирсэллэр. Ол аата кинини саха прозаик дьахталларын таһаарсыбыт, күүс-көмө буолбут киһинэн ааттыахха сөп. Бу суруйааччылар бары Россия суруйаачччытын үрдүк аатын сүгэн, литератураҕа кимиилээхтик үлэлии сылдьаллар.

Василий Архипович кэргэнэ Александра Афанасьевна, үйэтин тухары экономистаабыт. Биир кыыстаахтар – Марфа Васильевна Тарабукина филологическай наука кандидата, ХИФУ филологическай факультетын  нуучча тылын кафедратын сэбиэдиссэйэ.

  Василий Архипович кыыһын Мария Васильевнаны кытары “Русско-Якутский тематический словарь” диэн тылдьыты өр сылларга үлэлэһэн 2012 с. бэчээттэтэн таһаарбыттар. Сэрэйдэххэ кыыһа нуучча тылын кафедратын сэбиэдиссэйин буоларын быһыытынан нууччалыы өттүн баһылаатаҕа, онтон суруйааччы саха тыла уонна литературатын үөрэтэр идэлээх учуутал буоларын быһыытынан сахалыы өттүн сүрүннээтэҕэ.

Василий Архипович киһи быһыытынан наһаа сымнаҕас, оҕолорго ураты уйаҕас сыһыаннааҕа диэн бэлиэтииллэр. .

Оҕо эрдэҕиттэн илиитигэр-атаҕар кыанара биллэрэ.
Сайын от кэмигэр гааттан ордук сири охсорун, бурдук түүтэхтииригэр икки тыһыынчаттан тахсаны оҥороро. Ол да иһин Василий Архиповиһы килбиэннээх үлэтин иһин «Сталин төбөлөөх» мэтээлинэн наҕараадалаабыттара.

Кыра эрдэҕиттэн көҥүл тустуунан Тааттаттан биир бастакынан ылсан дьарыктанан испит эбит. Учууталлыы сылдьан оҕолору эбии тустууга, хайыһарга үөрэтэрэ эбит.

Суруйааччы уонна кини төрөөбүт дойдутун туһунан биир дойдулааҕа Николай Винокуров – Урсун маннык этэн бэлиэтээн турардаах «Дьэ, бу Баһылай төрөөбүт-үөскээбит сирэ олус бултаах-алтаах үтүө сир этэ. Акыым сайылыга диэн сиргэ кинилэр сайылыктара баара. Онно моонньоҕон киэҥник уонна хойуутук үүнэрин субу баардыы өйдүүбүн. Оннооҕор биһигини кытта тэҥҥэ тыатааҕы иннибитигэр сылдьан сир астыыра. Биһиги да киниэхэ кыһаммаппыт, кини да — биһиэхэ. Ону таһынан, бу үтүөкэн сиргэ Баһылай икки улахан дьону сырытыннаран турардаах. Суорун Омоллоону уонна Сэмэн Даниловы. Суруйааччылар онно сылдьан бэркэ астыммыттар этэ. Сэмэн Данилов «Лэкэ хайата» диэн хоһоонугар бу дойду туһунан суруйбута. Оттон Суорун Омоллоон биирдэ миигиттэн төрөөбүт дойдум ханан баарын ыйыппыта. Онуоха мин, Уус Тааттаттан үс көстөөх сиргэ диэбиппэр, «үчүгэй дойду диэбитэ».

Суруйааччы Васлий Архипович Тарабукин От ыйын 22 күнүгэр 2013 сыллаахха күн сириттэн туораабыта.


Алтынньы 23 күнүгэр Василий Тарабукин төрөөбүтэ 90 сылын бэлиэтээн нэһилиэк бэтэрээннэрин Сэбиэтин кыттыылаах литературнай киэһээ буолан ааста.  Тэрээһиҥҥэ суруйааччы олоҕун, айар үлэтин сырдаттыбыт, Россия суруйааччыларын Союһун чилиэнэ П.Самсонов — Бүөтүр Хара В. Тарабукины көрсөн ылбыт кэмнэрин туһунан кэпсээтэ. Салгыы бэтэрээннэр, оскуола учууталлара суруйааччы хоһооннорун доргуччу аахтылар. «Бастыҥ ааҕааччы» анал ааты туттардыбыт О.П. Онопроваҕа.

Тэрээһин түмүктүүр чааһыгар В.А. Тарабукин кыыьын М.В. Тарабукинаны кытары таһаарбыт “Русско-Якутский тематический словарь” диэн тылдьыт кинигэтинэн  тылы нууччалыыттан сахалыы тылбаастааһын оонньуу ыыттыбыт, саха норуодунай суруйааччылара ырыа буолбут хоһооннорун ыллаан сэргэхсийдибит.

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *