1 Star2 Stars3 Stars4 Stars5 Stars (1 votes, average: 5,00 out of 5)
Загрузка...
178 views

Дойдум эмтээх үүнээйилэрэ. Хара-Алдан.

Аллан Эбэ үрдүгэр, Ийэ айылҕабытыгар элбэх араас үүнээйи, от-мас өлгөмнүк үүнэр. Хас биирдии үүнээйини араара үөрэнии, сөпкө бириэмэтигэр хомуйан, харайан доруобуйа бөҕөргөтүүтүгэр эмп оҥорон туттуу диэн эмиэ туспа үөрэх буолар. Ол курдук салгыы биһи дойдубутугар үүнэр эмтээх үүнээйилэр тустарынан кылгастык сырдатабыт.

Ньээм (одуванчик полевой)

Саха сиригэр киэҥник тарҕаммыт, тэлгэһэ аайы үүнэр, ырыаҕа ылламмыт, хоһооҥҥо холоммут үгүс киһи билэр ото. Билэргит курдук, сайыны быһа сибэккилэнэр. Эмтэнэргэ ньээм от силиһин үксүн күһүн ото өлбүтүн кэннэ хомуйуллар. Сыыһын ыраастаан баран, кун уотугар хас да күн, силиһэ мас курдук тосто сылдьар буолуор диэри, куускэ хатарыллар. Онтон сылаас сиргэ хатара ууруллар. Бу оту «олох элексирэ» диэн ааттыыллар. Ньээм от силиһэ аппетиты көтөҕөргө, ас буһарар орган үлэтин тупсарарга, үөс туолбутун таһаарарга, тымныйан сөтөллөр дьону эмтииргэ, хойуу хаайтарытыгар биир кыра ньуоска кырбаммыт силиһи ыстакаан оргуйбут итии ууга чаас аҥара көөнньөрөн, ыстакаан чиэппэринэн күҥҥэ үстэ-түөртэ аһыах иннинэ иһиллэр. Сибэккитин сарсыарда, ардаҕа суох ыраас күн үргүүр табыгастаах. Силиһэ намчы эрээри, сиргэ дириҥник тобулу үүммүт буолар. Онон тимир күрдьэхтээх сылдьар ордук.

Сугун (голубика)

Саха сиригэр киэҥник тэнийэн үүнэр, үгүс киһи биһирээбит отонноох үүнээйилэриттэн биирдэстэрэ. Хара-Алдан сиригэр аллараа Куолай диэн сиргэ дьылыттан көрөн аҕыйах сылга биирдэ өлгөмнүк үүнэр. Сугун талахтарга киирэр, ньолбуһах бытархай сэбирдэхтээх үүнээйи. Бэс ыйыгар, от ыйын аҥарыгар сибэккилиир.  От ыйын бутэһигиттэн отонун хомуйан сибиэһэйдии эбэтэр хатаран эмтэниэххэ сеп. Отонун утах оҥорон титирээн ыалдыбыт дьоҥо иһэрдэн, кыраадыстарын түһэрэллэр. Ону таһынан куртах, оһоҕос, хабах ыарыыларыгар, авитаминозка туттуллар.  Хаан аҕыйаатаҕына сэбирдэҕин оргутан туһаналлар. Сугун сибиэһэй сэбирдэхтаэх угун (биир улахан ньуосканы ыстакаан ууга) көөнньөрөн, айах бааһырыытын, ангинаны сайҕаннахха сурдээ5ин көмөлөһөр.

Уулаах отон (брусника)

Саха сиригэр үүнэр отонноох үүнээйилэртэн биир бастыҥнара. Бэс ыйыгар сибэккилэнэр, балаҕан ыйын саҕата  aha үчүгэйдик буһар. Сибэккитэ кыра да хаһыҥтан эмсэҕэлиир уонна кыайан өрүттүбэт.  Эмтэнэргэ анаан сэбирдэҕин уонна отонун туһаналлар. Сэбирдэҕин көөнньөрөн эбэтэр оргутан күүстээх ииктэтэр эмп быһыытынан туһаныллар. Ону таһынан куртах аһыытын көбүтэргэ, хаан баттааһынын намтатарга, тымныйыыга, ревматизмҥа, хойуу хаайтарыытыгар, хабах, бүөр ыарыыларыгар туттарга сүбэлииллэр. Отонун көөнньөрөн С уонна А витамин тиийбэтигэр, ыалдьан тоҥо-тоҥо тиритэр кэмҥэ туһаныахха сеп. Манна отонун сиэхтээҕэр, чэйгэ барыанньатын кутан иһэр ордук туһалаах. Түүн ииктэрин туппат оҕолору хатарыллыбыт сэбирдэҕин уонна отонун тэҥ кээмэйин ылан эмтиэххэ сөп. Икки улахан ньуоска булкааһы икки ыстакаан оргуйбутунан ууга кутан 15 мүнүүтэ мөлтөх уокка сылытыллар. Онтон сойутан баран сиидэлээн биир аҥарын кун устата, иккиһин киэһэ утуйуох иннинэ бэриллэр.

 Тэтиҥ (осина)

Ырыаҕа ылламмыт Саха сиригэр киэҥник биллэр мас. Эмтэнэргэ анаан хатырыгын, сэбирдэҕин уонна үнүгэһин куурдан- хатаран хаһааналлар. Хатырыгын саас сүмэһинэ сүүрэр кэмигэр быһан баран устатынан туруору хайытан хастаан ылаллар. Норуот эмчиттэрэ хатырыгын көөнньөрөн үөһүрүүгэ, аппетит көбүтэргэ, тиис ыарытыгар тутталлар.Өнүгэһин оргутан дизентерияҕа уонна тиритиннэрэр эмп быһыытынан иһэллэр. Тэтиҥ хатырыгын оргутан сүһүөхтэргэ туус мунньуллуутугар, бүөр, хабах ыарыыларыгар, гастрикка, диспепсияҕа, куртах үлэтин тупсарарга тутталлар. Тэтиҥ күлүн ынах арыытыгар булкуйан маас оҥорон экземэни, кутургуйаны эмтииллэр. Үксүн тыа сирин олохтоохторо тэтиҥ хатырыгын оргутан ванна оҥҥостон радикулит, ишиас, артрит, о.д.а. дьарҕаларга туһаналлар.

 

Сиһилии эмтээх үүнээйилэр, оттор-мастар тустарынан Хара-Алданнааҕы олохтоох библиотекаҕа баар кинигэлэртэн билсиэххитин сөп.

 

Лекарственные растения Якутии: сбор, выращивание, рецепты / В.В. Семенов, Н.С. Данилова, С.З. Борисова [и др] ; ответственный редактор А.В. Кононов. — Якутск: Айар, 2022.

В книгу включены 190 видов лекарственных растений, используемых в научной и народной медицине, произрастающих и выращиваемых в Якутии. Даны краткие сведения о морфологии, распространении, физико-химическом составе, рецептах использования, выращивании на приусадебных участках, о сроках и способах заготовки лекарственных растений.
Отлично согреют прохладными вечерами, помогут побороть наступающую простуду, укрепить организм и сделать его сильнее для борьбы с новыми агрессивными вирусами травяные чаи, целебные напитки, питательные смузи, которые легко приготовить в домашних условиях.
Для широкого круга читателей.

Токумова, Клара Петровна. Төрөөбүт дойдубут эмтээх үүнээйилэрэ / К.П. Токумова ; Худож.: В.Т. Неустроев, А.В. Мандарова, Мандар. — Якутск : Бичик, 1999.

Доруобуйа харыстабылын туйгуна К. П. Токумова Саха сиригэр үүнэр эмтээх үүннэйилэри хайдах хомуйар, харайар уонна ханнык ыарыыларга туттар туһунан билиһиннэрэр

  Домашняя аптечка из якутских трав / Сост. Р.Е. Винокурова. — Якутск: ЯФ Изд-ва СО РАН, 2001.

Эта книга раскроет Вам только малую часть того, чтохранит природа Якутии. В ней предлагаются рекомендации, как правильно собирать, сушить, хранить и применять различные травы. 

Книга преназначены для тех, кто интересуется целебной силой трав.

Дойдум эмтээх үүнээйилэрэ : көрө-билэ үөрэнэргэ үлэ тэтэрээтэ / Г.Н. Иванова, С.А. Дегтярева, Л.К. Винокурова, Р.А. Готовцева. — Дьокуускай : Бичик, 2015.

Көрө-билэ үөрэнэргэ аналлаах үлэ тэтэрээтэ эһиэхэ төрөөбүт дойдугут айылҕатын, үүнээйитин, отун-маһын билэргитигэр көмөлөһүө.