Россия уонна Саха сирин суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ,

Россия  суруналыыстарын Сойууһун чилиэнэ

Петр Егорович Самсонов – Бүөтүр Хара 1967 с. Таатта Хара-Алдан нэһилиэгэр булчут дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ. Хара-Алдан аҕыс, Уус-Таатта орто оскуолаларын үөрэнэн бүтэрэн, П.Алексеев аатынан сопхуоска хара үлэһитинэн, идэтийбит булчутунан үлэлээбитэ. 1990 с. Томскайдааҕы культура училищетын үөрэнэн бүтэрэн уус-уран салайааччы идэтин ылбыта.  Дойдутугар кулуупка, оскуолаҕа араас үлэлэргэ сылдьыбыта. 1996-2008 с.с. улуустааҕы «Таатта» хаһыат корреспонденынан, отдел редакторынан, 2014-2016 с.с. “Индигир уоттара” (Муома улууһа) хаһыат корреспонденынан үлэлии сылдьыбыта.

Петр Егорович хоһоонньут, кэпсээнньит, драматургияҕа холонор. Мүччүргэннээх сырыылар, иччи-абааһы, биллибэт эйгэ, быһаарыллыбат быһылааннар кинини ордук умсугуталлар. «Өксөкүллээх кэлээрэй», «Саллаат булгунньаҕар санаа»  о.д.а. хоһоонноро Саарын, Гаврил Захаров репертуардарыгар киирбиттэрэ. Бастакы «Кэпсиим, сэһэргиим»  кэпсээннэрин кинигэтэ 2002 с. ”Таатта” хаһыат редакциятагыр бэчээттэнэн тахсыбыта. Айымньылара  «Араҥас сулус» түмсүү түөрт хомуурунньугар, «Чолбон», «Күрүлгэн», «Чуораанчык» сурунаалларга бэчээттэммиттэрэ.

2010 с.  «Иэстэбил» кэпсээннэрин хомуурунньуга, 2012 с.  «Хараҥа түүн ханыылара» сэһэнин кинигэтэ,  2023 с. «Таптал баар» айымньыларын хомуурунньуга бэчээттэммиттэрэ.

 П.Е. Самсонов 1997 с.  Саха сирин норуоттарын ассамблеятыгар Таатта улууһуттан делегат,  2004 с. Саха сирин эдэр суруйааччыларын XXIV сүбэ мунньаҕын  кыттыылааҕа, 2018 с.  П.А. Ойуунускай төрөөбүтэ 125 сылыгар анаан Таатта норуодунай тыйаатыра туруорбут «Улуу Кудаҥса» испиктээх сүрүн оруолу толорооччу, элбэх өрөспүбүлүкээнскэй уус-ууран ааҕы уонна литературнай  күрэхтэрин кыайыылааҕа.

Петр Егорович билигин дойдутугар Хара-Алдаҥҥа үлэлиир, айар үлэтинэн дьарыктанар.

• 2006 с. «СӨ уус-уран айымньытын сайдыытыгар кылаатын иһин»
• 2022 с. «СӨ культуратын туйгуна»
• 2022 с. «Таатта улууһун культурата сайдыытыгар кылаатын иһин»
• 2022 с. «Хара-Алдан нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо».

---

Кинигэлэрэ

1. Иэстэбил. – Дьокуускай : Бичик, 2010. – («Көстүбэт эйгэ кистэлэҥэ» серия).

Рец.: Бүөтүр Хара “Иэстэбилэ” / А. Постников // Таатта. – 2010. – Ахсынньы 31 к.

2. Хараҥа түүн ханыылара. – Дьокуускай : Бичик, 2012. – 192 с. – («Көстүбэт эйгэ кистэлэҥэ» серия).
3. Таптал баар. — Дьокуускай: Бичик, 2023. — 128 с.

---

Хомуурунньуктарга киирбит айымньылара

4. Араҥас сулус: Эдэр автордар айымньыларын хомуурунньуга. – Дьокуускай, 2002. – 112 с. – («Олоҥхо дойдутун айар түмсүүлэрэ»).

Иһинээҕититтэн : Сиэтэ буолбат дуо?! ; Булумньулаах моһуога ; Кыыллар ; Дракон этин айдаана : [кэпсээннэр] ; Кимҥиний : (фарс-диалог). – С. 71-105.

5. Дабайыы: Эдэр автордар айымньыларын хомуурунньуга / [ред. Б. И. Павлов]. – Дьокуускай, 2007. – 143 с.

Иһинээҕититтэн : Ынырык түүн ыалдьыттара ; Ол түүннэр… : [кэпсээннэр]. – С. 36-52.

6. Араҥас сулус: Эдэр автордар айымньыларын хомуурунньуга / [ред. Б. И. Павлов]. – Дьокуускай, 2008. – 128 с. – Иһинээҕититтэн : Хара Дьэллик : [кэпсээн]. – С. 93-111.
7. Алгыстаах түһүлгэ : кэпсээннэр, хоһооннор / [хомуйан оҥордулар : М. И. Иванова уо. д. а. ; киирии тылы суруйда И. В. Мигалкин]. – Дьокуускай, 2010. – 208 с. – («Олоҥхо дойдутун айар түмсүүлэрэ»).
   Иһинээҕититтэн : От : (Кэмиэдьийэ) / П. Самсонов-Бүөтүр Хара. – С. 17-34.
8. Таатта улууһа. Сүүс сыл, сүүс суруйааччы/ [хомуйан оҥордулар: А. Ф. Постников, П. Е. Самсонов, У. И. Заболоцкая уо. д. а.]. – Ытык Күөл, 2012. – 362 с. – Иһинээҕититтэн : Петр Самсонов-Бүөтүр Хара : [кылгас биография] ; Добун маҥан халлаан ; Сибэкки – дьол өҥүн уйата ; Күүгүнүүр күрүлгэн ; Күн сирин күөнүгэр кэлбиттэр ; Үргэл иэйии ; Кыһын : [хоһооннор]. – С. 269-271.
   

   ---

Периодическэй бэчээккэ тахсыбыт айымньылара

9. Сиидэр сырыылара: [кэпсээн] // Чолбон. – 1999. – № 7. – С. 9-11.
10. Сайылык Сардааната: кэмиэдьийэ // Күрүлгэн. – 2014. – № 1. – С. 105-114.
11. Трагедия (кэмиэдьийэ) // Күрүлгэн. — 2014. — N 3 (38). – С. 81-86.
12. Хара дьэллик: [кэпсээн] // Чолбон. – 2016. — № — С. 30-39.
13. “Убайым, Былатыан, алҕааҥҥын убайар тылгынан арчылаа…”: [хоһоон бөлөҕө] // Чолбон. – 2019. – № 4. – С. 41-45.
14. Тумуһах анныгар.  Наһаар санаалара :[кэпсээннэр] // Чолбон. — 2021. — № 1, [тохсунньу]. – С. 6-14.
15. Ыаллар уонна ыалдьыттар : [кэмиэдьийэ] // Чолбон. — 2021. — № 2, олунньу. – С. 34-42.
16. Тоҥустуур аартыгар : [сэһэн] // Чолбон. — 2022. — № 10, алтынньы. – С. 21-49 ; № 11, сэтинньи. –С. 2-28.

 

***

17. Алланыккам, эбэккэм ; Санааларым ; Сырдык санаа ыалласта ; Бүрүкүрээт монолога : [хоһооннор] // Таатта. – 1991. – Алтынньы 26 к.
18. Сэрии : [хоһоон] // Таатта. – 1995. – Кулун тутар 15 к.
19. Омоллоон сиригэр(С. Омоллоон 90 сааһыгар) : [хоһоон] // Таатта. – 1996. – Алтынньы 4 к.
20. Көтөрдөр көтөллөр ; Алланым ; Түүҥҥү ырыа ; Чугас дуу, ыраах дуу : [хоһооннор] // Таатта. – 1996. – Сэтинньи 6 к.
21. Үрдүктэр сулустар, былыттар: [хоһоон] // Таатта. – 1997. – Муус устар 30 к.
22. Күн тахсыыта : [хоһоон] // Саха сирэ. . — 2003. — Олунньу 8 к. – С. 10.
23. Ханнык хараҥа дьайыыттан… : [хоһоон] // Саха сирэ. . — 2003. — Олунньу 8 к. – С. 10.
24. Өксөкүлээх кэлээрэй : [хоһоон] // Саха сирэ. . — 2003. — Олунньу 8 к. – С. 10.
25. Өксөкүлээх кэлээрэй? : [хоһоон] // Кыым. — 2007. – Кулун тутар 1 к. — С. 13.
26. Дьай кылаата : сэһэнтэн быһа тардыы // Кыым. — 2007.  — Бэс ыйын 21 к. – С. 19.
27. Кругом холера курдук :[көрдөөх кэпсээн]  // Индигир уоттара. — 2014. — Сэтинньи 1 к. – С. 11.
28. Добун маҥан халлаан…: [хоһоон]  // Индигир уоттара, Муома. — 2014. — Сэтинньи 15 к.
29. Хара таҥха : [кэпсээн] // Индигир уоттара. – 2015. — Тохсунньу 17 к.
30. Эмиэ таал-таал : [кэпсээн] // Индигир уоттара, Муома — 2015. — Тохсунньу 14 к.
31. Саллыылаах баҕайы : [көрдөөх кэпсээн] // Индигир уоттара, Муома. — 2016. — Тохсунньу 13 к. –С. 8.
32. П. А. Ойуунускайга анабыл хоһооннортон : [хоһооннор] // Таатта. — 2019. — Сэтинньи 14 к. ­– С. 9.
33. Үүтээҥҥэ : [кэпсээн] // Аар тайҕа. — 2020. — Муус устар 9 к. (N 07). – С. 23-25.
34. Хараҥа түүн ханыылара :[кэпсээн] // Аар тайҕа. – 2021. — Тохсунньу 28 к. (№ 2). – С. 20-26 ;  Тохсунньу 14 күнэ (№ 1). – С. 20-27.
35. Хапсыһыы : [кэпсээн] // Аар тайҕа. — 2021. — Олунньу 11 к. (№ 3). – С. 20-25.
36. Тумуһах аттыгар :[кэпсээн] // Саха сирэ. — 2022. — Кулун тутар 17 к. (№ 10) (6302). – С. 36.

---

 Периодическай бэчээккэ тахсыбыт ахтыылара, рецензиялара

38. Сэрии сылларыгар…: [Е. П. Самсонов туһунан ахтыы] // Таатта. – 1998. – Ыам ыйын 16 к.
39. Эдэр тыл, эдэр күүс кинигэтэ :[Г. Андросов «Боотур холото» кинигэтигэр рецензия] // Түһүлгэ («Таатта» хаһыат сыһыарыыта). — 2007. — Атырдьах ыйын 25 к.
40. Ытык ыһыах кэлиитэ: [ыһыах туһунан] // Индигир уоттара, Муома. — 2014. — Бэс ыйын 18 к.

---

 Олоҕун, айар үлэтин туһунан

 

41. Иовлев, Н. С. Бүөтүр Хара сулустаах чааһа : / Нил Иовлев // Таатта. – 2012. – Ахсынньы 14 к.
42. Корякин, А. Н.Айар үлэ умсулҕаннаах : / А. Корякин // Хотугу кыым, Белая Гора. – 2015. – Муус устар 4 к.
43. Новикова, У. И.  Хомоҕой тыллаах Муома суруйааччылара : / У. Новикова // Хотугу кыым, Белая Гора. – 2015. – Кулун тутар 5 к.
44. Павлов, Б.Араҥас сулус сирдьит буолар : / Б. Павлов // Саха сирэ. – 2003. – Олунньу 8 к. – С. 10.
45. Постников, А. Бүөтүр Хара «Иэстэбилэ».  / А. Постников // Түһүлгэ («Таатта» хаһыат сыһыарыыта). — 2011. — Ахсынньы 31 к.
46. Макарова, О. Аллара түҥкэлийбит дьулааннаах дьылҕа :  / О. Макарова // Чолбон. . — 2011. —№ 3. – С. 88-91.
47. Сидорова, Н. В. Айар үлэ ыллыгынан дьаныардаахтык : / Н. Сидорова // Хотугу кыым, Белая Гора. – 2015. – Кулун тутар 14 к.
48. Слепцова, Т.  Истиҥ көрсүһүү : [ / Т. Слепцова // Индигир уоттара, Муома. – 2014. – Сэтинньи 15 к.
49. Самсонова, Т. «Наһаар санаалара» — олохпут дабаана: / Т. Самсонова // Күрүлгэн.. — 2022. — № 5 (88). – C. 73-74.

---